Το αναπόφευκτο της προσωπικης προσεγγισης του θεού

γράφει ο Θ. Κεφαλόπουλος

Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ

«ΠΙΣΤΕΥΕΙΣ στο ΘΕΟ;». Πρόκειται για μια ερώτηση τόσο συνηθισμένη σε ολόκληρη την υφήλιο αλλά, όπως θα δούμε στη συνέχεια, είναι αδύνατο να απαντηθεί γιατί a priori τίθεται σε λάθος βάση...

Μία ΒαΣίΚη αίτια που καθιστά αδύνατο το να υπάρξει κοινή αποτύπωση της εικόνας και της ουσίας του Θεού έστω μεταξύ δύο ανθρώπων είναι οι βιολογικές τους διαφορές. Ως ξεχωριστές μεταξύ μας ψυχοσωματικές οντότητες εμφανίζουμε παραλλαγές στην ερμηνεία των πληροφοριών τόσο στα περί του Θεού στοιχεία όσο και στο μυστικισμό που δομεί τη σχέση μας με το Θεό. Το άμεσο συμπέρασμα που μπορούμε να εξαγάγουμε από αυτό είναι ότι ο κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται και μεταφράζει την ουσία του Θεού με το δικό του ξεχωριστό τρόπο, ακόμη κι όταν (κατά συνθήκη) ένας άνθρωπος υποστηρίζει ότι ανήκει στην ίδια ακριβώς θρησκεία με πολλούς άλλους, άρα υποτίθεται πως λατρεύει τον ίδιο Θεό και βιώνει εφάμιλλες μυστικιστικές εμπειρίες.

ΕΝΑΣ ΑΛΛΟΣ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΟΣ παράγοντας είναι αυτός που εισήγαγαν εδώ και αιώνες οι μελετητές διάφορων θρησκειών που υιοθετούν διακριτά θε-ϊστικά μοντέλα (όπως οι αβρααμικές θρησκείες). Αυτοί οι μελετητές έχουν προσθέσει στην προσέγγιση του Θεού και την πολύ χρήσιμη και ερμηνευτικά αναγκαία έννοια του «αποφατισμού». Σύμφωνα με τον αποφατισμό, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ακριβώς κι επαρκώς το τι είναι ο Θεός. Ετσι, τελικά στα περί Θεού σιωπούμε, δεν μπορούμε να δώσουμε σαφή και οριστική απάντηση, παρά μόνον να ερμηνεύσουμε και να επικοινωνήσουμε τις βιωματικές μας εμπειρίες που σχετίζονται με το Θεό. Φυσικά, ο αποφατισμός έχει εφαρμογή σε όλους τους υπερβατικούς και εξω-κόσμιους θεούς, ασχέτως θρησκείας, και κατόπιν αυτών των δεδομένων, ακόμα και η ίδια η έννοια της «θέω-σης» σε επικοινωνιακό επίπεδο αποκτά νεφελώδη ερμηνεία, μιας και εν τέλει καθίσταται ζήτημα αμιγώς προσωπικό.

ΒαΣίΚΟΣ παραΓΟΝΤαΣ που θα μας οδηγήσει σε μια σωστή κατανόηση του ζητήματος του Θεού είναι η απόφασή μας να προσεγγίσουμε το θέμα με καθαρά προσωπικά κριτήρια, με καθαρά ατομικές θέσεις κι εν τέλει με την προσωπική ευθύνη που φέρει η απόφαση

για το μονοπάτι που θα ακολουθήσουμε. Σ' αυτό το θέμα είναι δεδομένο ότι τα μεγάλα θρησκευτικά ρεύματα παρουσιάζουν μια χαρακτηριστική «δυσανεξία» στο να προτρέπουν τον πιστό να ψάχνει μόνος του και να ερευνά αυτά τα ζητήματα.

παραΛΛηΛα, απεμπλέκονται υποχρεωτικά από στοιχεία συγκρητισμού και, ως εκ τούτου, είναι σύνηθες φαινόμενο το να παρατηρείται ανάμεσα στις θρησκείες ένας αγώνας διάκρισης και υπεροχής, μιας και αναπόφευκτα οι εκπρόσωποί τους (ασχέτως αξιώματος) θέλουν να αποδείξουν και να πείσουν (άρα τελικά και να επιβάλουν) τη δική τους θρησκεία ως την καλύτερη, την ανώτερη και τη μοναδική αληθινή μεταξύ όλων των άλλων. Μ' αυτόν τον τρόπο δίνεται προς εφαρμογή ένα σύστημα πίστης που υποχρεωτικά και μονοσήμαντα θα ταιριάζει σε όλους, χωρίς όμως αυτό να είναι εφικτό στην πράξη.

Σ' ΟΛα αυτα τα φαινόμενα, η προσωπική θέση κι επιλογή του ανθρώπου, ως αυτόνομα σκεπτόμενη προσωπικότητα,

κι όχι ως μέλος-πιστός, είναι σχεδόν πλήρως απούσες. Αυτό το φαινόμενο καταστολής των προσωπικών θέσεων, θεάσεων και επιλογών σε τόσο βασικά ζητήματα θα λέγαμε πως είναι διαχρονικό αλλά και αναγκαίο για την ίδια τη βιωσιμότητα των θρησκειών.

AUTO το ΚαθΕΣΤΏΣ της «μίας οδού για όλους» αδυνατεί να καλύψει πλήρως όλους τους σκεπτόμενους νόες στο μεταφυσικό ζήτημα του Θεού γιατί απλά είναι αδύνατο να είναι πλήρως συμβατό με όλους ανεξαιρέτως τους πιστούς. Κάποιοι καλύπτονται απόλυτα από τις θέσεις της θρησκείας τους, κάποιοι άλλοι όμως όχι και για τους τελευταίους δεν δίνονται οι προϋποθέσεις προς την υιοθέτηση μιας προσωπικής οπτικής που πλέον θα τους καλύπτει απόλυτα...

ΑΞΙΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΣΚΈΨΗ

περαΝ των ανωτέρω, η επιστήμη έχει προχωρήσει σε πολύ ενδιαφέροντα πεδία και πλέον είναι σαφές ότι η

πραγματική γνώση του Θεού είναι ένα πολύ δύσκολο και πολύ ιδιαίτερο ζήτημα. Κι επειδή ο ορισμός της γνώσης είναι ο συνδυασμός της πληροφορίας με την εμπειρία, ακόμη κι όταν η πληροφορία είναι σταθερή και δεδομένη για όλους, υπάρχουν η εμπειρία, το βίωμα, το οποίο έχει τόσες παραλλαγές όσοι και οι εμπλεκόμενοι σε αυτό. Επίσης, αν αναλογιστούμε τα επιστημονικά δεδομένα που έχουν παρουσιαστεί και αναλυθεί σε διάφορα φιλμ και βιβλία που έχουν σχέση με την κβαντική φυσική, τις νοητικές επιστήμες και τη νευροθεολογία (π.χ. «What the bleep do we know!?», «The biology of belief», «How god changes your brain», «Born to believe», «The quantum apocalypse», «The mystical mind» κ.ά.), κατανοούμε ότι τελικά διαφέρουμε σημαντικά ακόμα και ως προς την πρόσληψη κι επεξεργασία τής κατ' επίφασιν ίδιας πληροφορίας, ασχέτως του αν τη βιώσουμε ή όχι. Το προηγούμενο έχει άμεση σχέση με τα βιολογικά μας χαρακτηριστικά, τα οποία είναι μοναδικά και ξεχωριστά για κάθε άνθρωπο. Η μεταβλητότητα επομένως ξεκινά ήδη από την πληροφορία εν τη γενέσει της. Επίσης, διάφορες σκέψεις, ιδέες και συναισθήματα είναι ικανά να καθορίσουν και να τροποποιήσουν το πώς αντιλαμβανόμαστε την υπόσταση του Θεού.

πραΓΜαΤίΚα, κανένας ανθρώπινος εγκέφαλος και κανένα ζωτικό όργανο που μπορεί να εμπλέκεται στη διαδικασία της σκέψης ενός ανθρώπου δεν έχει την ίδια κατασκευή με το αντίστοιχο όργανο που θα βρούμε σε έναν άλλο άνθρωπο. Κατά συνέπεια, οι πιθανότητες κι αιτίες διαφορετικότητας στην προσέγγιση της ουσίας του Θεού είναι πραγματικά απεριόριστες.

ΕΤΣΙ, δεν θα ήταν υπερβολικό να συμπεράνουμε ότι ο κάθε άνθρωπος επί της Γης βιώνει τη δική του ξεχωριστή πραγματικότητα. Αξίζει να σημειωθεί εδώ πως, σύμφωνα με τα δεδομένα της κβαντικής φυσικής, ένα αντικείμενο που τίθεται προς παρακολούθηση και αλληλεπιδρά με τον παρατηρητή του, μεταβάλλεται όταν κάποιος αρχίζει να το παρατηρεί, ενώ, προχωρώντας σε ακόμη πιο εννοιολογικά δύσβατα πεδία,

ένα αντικείμενο αποκτά ύπαρξη εφόσον το παρατηρεί κάποιος και όχι όταν δεν υπάρχει παρατηρητής...

ΤΟ ΣΥΜπεραΣΜα που εξάγεται από όλα αυτά είναι ότι ο κάθε άνθρωπος έχει το δικό του ξεχωριστό σύστημα πρόσληψης και επεξεργασίας των πληροφοριών που δέχεται και, κατά συνέπεια, ακόμη και ζητήματα ιδιαίτερα πνευματικά, όπως αυτό της υπόστασης του Θεού, εμπίπτουν στην ίδια συμπερασματική αξιολόγηση.

ΑποΚαΛυψη ή αΝαΚαΛυψη;

θα πρεπεί να τονιστεί ότι ο Θεός, όσο ακατάληπτος και αν είναι, θεωρητικά παραμένει μια δεδομένη υπόσταση (εγώ ειμί ο Ων) την οποία ο κάθε άνθρωπος την ερμηνεύει και την επεξεργάζεται με το δικό του τρόπο. Είναι σαν να έχουμε να κάνουμε με ένα ουράνιο τόξο, κοινό για όλους τους ανθρώπους, που ξεκινά από τη Γη (άνθρωπος) και καταλήγει

στον ουρανό (Θεός), πλην όμως ο κάθε άνθρωπος βαδίζει πάνω σε διαφορετική δέσμη χρώματος του ουράνιου τόξου.

Μία ΤΈΤΟΐα οπτική της σχέσης Θεού και ανθρώπου μάς οδηγεί σε ένα παγκοσμίως κοινό θεϊστικό μοντέλο (ένας κοινός Θεός για όλους), όμως σε όλα αυτά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ήδη είναι ενεργοί αρκετοί ορισμοί-εκδοχές διαφορετικών κοσμοθεάσεων (π.χ. ενοθεϊ-σμός, παγανισμός, πολυθεϊσμός, πανθε-ϊσμός, πανενθεϊσμός, μονισμός, ντεϊσμός κ.λπ.). Αν και όλα αυτά υπήρξαν αρχικά οι βάσεις για την ανάπτυξη πολλών θρησκειών, κατανοούμε ότι εξακολουθούν να αποτελούν θεωρίες που έρχονται να καλύψουν το σοβαρό ζήτημα της «τοπολογίας» του Θεού. Το αν δηλαδή ο Θεός βρίσκεται και δημιουργείται μέσα μας ή αν υπάρχει έξω από εμάς.

ΕΝα επίπΛΈΟΝ αξιοσημείωτο δεδομένο είναι το ότι οι υποστηρικτές των μεγάλων θρησκειών (σε περίεργη αντίθεση με τον προαναφερθέντα αποφατισμό που αποδέχονται) θεωρούν σε μεγάλο βαθμό ότι έχουν ήδη λύσει το ζήτημα της ταυτότητας του Θεού κι έχουν έτοιμες και αποκρυσταλλωμένες απαντήσεις σε αυτό, καθιστώντας για τον πιστό μη αναγκαία την επιπλέον ενασχόληση με το ζήτημα. Παρ' όλα αυτά, με μια μικρή έρευνα επ' αυτού, θα αποκαλυφθεί πως τελικά οι περισσότεροι πιστοί δεν μπορούν να περιγράψουν σε ποιο θεό πιστεύουν. Μάλιστα, σε μερικές περιπτώσεις δογμάτων το «λάθος» έχει φτάσει τόσο βαθιά, ώστε ο κάθε πιστός, ως νέος Τερτυλλιανός (αναφώνησε «πιστεύω γιατί είναι παράλογο») καλείται να «μεταστοιχειώσει» την άγνοια σε αρετή και ευκόλως αποδέχεται ως δεδομένο το ότι δεν μπορεί και δεν πρέπει να γνωρίζει την ουσία του Θεού που αποδέχεται...

ΚΟΙ ΜΕΤα ΤΙ; Τι κάνει ένας θρησκευόμενος όταν αναγνωρίσει πως τελικά η λατρεία που αποδίδει απλώς «εκπέμπεται», χωρίς όμως να έχει οριστεί ένας σαφής παραλήπτης; Μπορεί ο πιστός να διακρίνει τη διαφορά τού να λατρεύει το μυστικισμό που βιώνει από το να λατρεύει τον ίδιο το Θεό; Μένει τελικά στην απλή αποδοχή της άγνοιάς του και τη συντηρεί ή μήπως ψάχνει τρόπους για να την καταπολεμήσει και να την υπερβεί; Λυπηρή διαπίστωση είναι το ότι συνήθως συμβαίνει το πρώτο και σ' αυτό τη μεγαλύτερη ευθύνη φέρουν οι πνευματικοί-θρησκευτικοί εκπρόσωποι και καθοδηγητές κι όχι οι πιστοί που μεγάλωσαν με μια νοοτροπία που μετατρέπει την άγνοια σε αρετή, αποτρέποντάς τους από ενασχολήσεις προσωπικής εμβάθυνσης και ερμηνειών. Κι επειδή ο θρησκευτικός αποφατισμός πρέπει να είναι ένα συμπέρασμα κι όχι η λύση στο πρόβλημα, οφείλουμε να αναρωτηθούμε αν προτιμούμε έναν άγνωστο-ακατάληπτο Θεό εξ αποκαλύψεως και διδαχής ή έναν κατανοητό Θεό εξ ανακαλύψεως. Δύσκολο το ερώτημα και βαριά η ευθύνη της επιλογής...

ΚΟΤΟΝΟΟυΜΕ, λοιπόν, ότι ο τελικός στόχος της λατρείας που ονομάζεται «Θεός» είναι ένα ζήτημα μοναδικό και ξεχωριστό για τον κάθε ζηλωτή του θεϊσμού, ανεξαρτήτως προσέγγισης. Κατά συνέπεια, ερωτήσεις του τύπου «πιστεύεις στο Θεό;» είναι εξ ορισμού άκυρες και άσκοπες, γιατί πραγματικά δεν οδηγούν πουθενά, εκτός ίσως από την επιβεβαίωση ενός ιδιόμορφου κοινωνικού συσχετισμού που τρέφει έναν ανομολόγητο ελιτισμό στις θρησκευτικές «επιλογές» μας. Ακόμη κι αν υπάρχει μια απάντηση ως «ναι», αυτό θα ήταν απόλυτα άχρηστο προς επεξεργασία για τους υπολοίπους, γιατί ένας άνθρωπος, όσο ικανός κι αν είναι στο γραπτό ή στον προφορικό λόγο, είναι αδύνατο να επικοινωνήσει με ακρίβεια και σε απόλυτο βαθμό τις μεταφυσικές του επιλογές και βιώματα σε έστω και ένα ακόμη άτομο.

το ταξίδι ins oNaznirnns του θειου

ΤΕΛίΚα το να δώσουμε μια συνολική και αποκρυσταλλωμένη απάντηση στο

τι είναι τελικά ο Θεός αποτελεί μια μακροχρόνια και (δια)νοητικά επίπονη διαδικασία, ίσως ακόμα και δίχως οριστική απάντηση μέχρι το τέλος της ζωής μας! Αυτό συμβαίνει γιατί ουσιαστικά πρόκειται για ένα ιδιαίτερα δύσκολο νοητικό κι εμπειρικό ταξίδι, του οποίου η «Ιθάκη» μεταβάλλεται συχνά καθώς η ουσία και η υπόστασή της ρυθμίζονται και μεταβάλλονται από το βαθμό της γνώσης και της κατανόησής μας αυτών των ζητημάτων.

ΙΣΩΣ σε μερικούς αναγνώστες να προκαλεί έκπληξη το ότι αποφάσισα να αφιερώσω χρόνο και σκέψη σε ένα άρθρο που ουσιαστικά δεν δίνει απάντηση στο τι εστί Θεός αλλά επιχειρεί να μας θυμίσει πως σε τέτοια ζητήματα η αφετηρία και η ειδοποιός διαφορά σε σχέση με άλλες ενασχολήσεις θα πρέπει να είναι η προσωπική και εξατομικευμένη προσέγγιση. Ασχολήθηκα με την ανάλυση των απαρχών, με την αφετηρία της σκέψης τού τι εστί Θεός και θέτω ως επίκεντρο το άτομο ως σκεπτόμενο νου.

ΕΠΟΜΈΝΩΣ, σας προτρέπω να συλλέξετε πληροφορίες από παντού, να ενημερωθείτε όσο καλύτερα μπορείτε, να συγκρίνετε θέσεις και απόψεις, να δοκιμάσετε δρόμους, ακόμη κι αν η τελική σας επιλογή είναι το σημείο αφετηρίας σας. Δώστε στην έρευνά σας κάθε πιθανή εκδοχή περί ύπαρξης ή ανυπαρξίας του Θεού, χωρίς να θεωρείτε προκαθορισμένο το αποτέλεσμα γιατί οτιδήποτε ξεκινά με βεβαιότητα, καταλήγει σε αμφιβολία. Οσο είναι εφικτό (και επιθυμητό), δημιουργήστε τη δική σας κοσμο-θέαση, ένα σύνολο ιδεών και απόψεων που σας καλύπτουν και σας εκφράζουν απόλυτα, ακόμη κι αν αυτό που θα επιλέξετε τελικά ταυτίζεται με εκείνο μίας γνωστής θρησκείας ή ενός φιλοσοφικού συστήματος.

ΤεΛΟΣ, ερευνήστε όλες τις γραφές, αλλά πρώτα απ' όλα ξεκινήστε μόνοι σας και ερευνήστε τον εαυτό σας...

========================

ΠΗΓΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ Τ.24 Στήλη ενδότερα