Αφιέρωμα στον William Blake

'' Για να δεις τον κόσμο σ' ένα κόκκο άμμου
Και τον Παράδεισο σ' ένα Αγριολούλουδο
Κράτησε το άπειρο στην παλάμη του χεριού σου
Και την Αιωνιότητα σε μια ώρα.''
Songs of Innocence and Experience
( Άσματα Αθωότητας και Εμπειρίας)

Τα πρώτα χρόνια της ζωής του...

Ο Γουιλλιαμ Μπλέϊκ, ποιητής και ζωγράφος, γεννήθηκε στο Λονδίνο, 28 Νοεμβρίου του 1757. Η μητέρα του, Καθριν Ραιτ ήταν παντρεμένη δύο φορές. Ο πατέρας του, ο δεύτερος σύζυγός της, Τζέιμς Μπλέικ, διατηρούσε κατάστημα ψιλικών σε μια πολυσύχναστη οδό  Ο Γουιλλιαμ, ο τρίτος από τα πέντε παιδιά, έδειξε από νωρίς το ταλέντο του στην ζωγραφική. Έτσι, ο πατέρας του σε ηλικία 10 ετών τον ενθάρρυνε να εγγραφεί στο καλλιτεχνικό σχολείο Henry Park's όπου έμαθε να σχεδιάζει ανθρώπινες φιγούρες από γύψινα εκμαγεία αρχαίων γλυπτών. Ο ίδιος του αγόρασε γύψο για να μπορεί να εξασκείται στον ελεύθερο χρόνο του. Ο νεαρός Γουίλλιαμ ήτανε τρομερός συλλέκτης ανέξοδων γκραβούρων. Είχε ιδιαίτερη προτίμηση στους Raphael, Michelangelo, Giulio Romano, Albrecht Durer, καλλιτέχνες που δεν ήτανε τόσο αναγνωρισμένοι στην εποχή τους ωστόσο ο Μπλεϊκ πίστευε ότι ήτανε σαφέστατα ανώτεροι από τους τότε δημοφιλείς Βενετσιάνους και Φλαμανδούς ζωγράφους.

Από μικρή ηλικία, ο Γουίλιαμ Μπλέικ είχε οράματα. Σε ηλικία εννέα ετών, είχε αναφέρει στους γονείς του ότι είχε δει ένα δένδρο γεμάτο αγγέλους, εικόνες που αποτύπωσε στους πίνακές του και συνθέτουν την αποκαλυπτική κοσμοθεωρία των ποιημάτων του. Οι εικόνες που αποτυπώνονται στους πίνακες του δεν είναι αποκυήματα της φαντασίας του, αλλά διαυγή οράματα. Οι αρχάγγελοι με τους οποίους συνομιλούσε, τον καθοδηγούσαν και τον ενθάρρυναν στα έργα του ήταν ενώπιον του, παρόντες.

Στο Όραμα της Δευτέρας Παρουσίας γράφει :
'' Σφάλμα είναι Δημιουργημένη Αλήθεια είναι Αιώνιο Σφάλμα ή Δημιουργία θα Καεί και έπειτα και μόνο τότε η Αλήθεια ή η Αιωνιότητα θα εμφανιστεί. Καίγεται την στιγμή που οι άνθρωποι παύουν να παρατηρούν Σας διαβεβαιώνω ότι εγώ δεν ατενίζω την εξωτερική δημιουργία και ότι για εμένα είναι τροχοπέδη και όχι δράση είναι όπως το χώμα στα πόδια μου δεν είναι κομμάτι του εαυτού μου. Εκείνο που θα αμφισβητηθεί όταν ο ήλιος δύσει, δεν βλέπετε ένα στρογγυλό δίσκο φλόγας κάτι σαν νόμισμα γκίνεα? Ω όχι όχι βλέπω μια αναρίθμητη στρατιά αγγέλων που ψάλλουν Αγιος Αγιος Κύριος ο Θεός των Δυνάμεων δεν αμφισβητώ τους ανθρώπινους ή φυσικούς μου οφθαλμούς περισσότερο από ότι θα αμφισβητούσα ένα παράθυρο αναφορικά μ' ένα όραμα ατενίζω πέρα από αυτό και όχι διαμέσου αυτού''

Μαθητής στο πλευρό του Μπαζίρ- Βασιλική Ακαδημία
Το 1722, στα δεκατέσσερα του, ξεκίνησε την μαθητεία επτά ετών στο πλευρό του Tζεϊμς Μπαζίρ, χαράκτης στην Εταιρία αρχαιοτήτων αλλά και στην Βασιλική Εταιρία. Στο κατάστημα του Μπαζίρ, ο Μπλεϊκ απέκτησε χρήσιμη εμπειρία. Συχνά του ανέθετε εργασίες, όπως για παράδειγμα, να σχεδιάζει και να αποτυπώνει αγάλματα, πίνακες ζωγραφικής και μνημεία που υπάρχουν μέσα σε εκκλησίες σαν το αβαείο του Γουεστμίνιστερ. Η εντατική μελέτη της Γοτθικής τέχνης και αρχιτεκτονικής έλκυσε την αισθητική ευαισθησία του αλλά και την προτίμησή του στην μυθολογία και την Βρετανική ιστορία. Με το πέρας της μαθητείας του, ο Μπλεικ έγινε μαθητής στην Βασιλική Ακαδημία. Εκεί, επαναστάτησε εναντία του κεντρικού ιδεώδες της σχολή, το οποίο υποστήριζε θερμά και ο πρόεδρος της Ακαδημίας, Τζόσουα Ρέινολντς που ήταν η τάση για αφαίρεση και αποτύπωσης της γενικής αλήθειας. Πίστευε ακράδαντα ότι ΄΄ η γενίκευση είναι ηλιθιότητα ενώ η ξεχωριστή λεπτομέρεια είναι ιδιαίτερη αρετή''. Ωστόσο, εκεί γνώρισε και αρκετούς καλλιτέχνες φίλους, όπως John Flaxman, Thomas Stothard and George Cumberland.

Γάμος και πρώιμη καριέρα
Το 1782, συνάντησε την Catherine Sophia Boucher, όπου και την παντρεύτηκε. Καθώς εκείνη ήταν αμόρφωτη, ο Μπλεικ ανέλαβε να την μάθει γραφή και ανάγνωση όπως και την εκπαίδευσε πάνω στην τέχνη της εγχάραξης. Κατά την διάρκεια της κοινής τους ζωής αποδείχτηκε πολύτιμη βοηθός, βοηθώντας τον στην εκτύπωση αλλά και στηρίζοντας τον σε δύσκολες περιόδους. Τον επόμενο χρόνο, το 1783, εξέδωσε την πρώτη συλλογή ποιημάτων με τίτλο, Πολιτικά σκαριφήματα.
Μετά τον θάνατό του πατέρα του,το 1784, ο Γουιλλιαμ και ο φίλος του James Parker άνοιξαν ένα εκτυπωτήριο όπου συνεργάστηκαν με τον ριζοσπαστικό εκδότη Joseph Johnson Μέσω του Johnson απέκτησε επαφή με διάσημους διανοούμενους της εποχής, όπως ο θεολόγος και επιστήμονας Joseph Priestley, ο φιλόσοφος Richard Price, ο καλλιτέχνης John Henry Fuseli, η φεμινίστρια Mary Wollstonecraft και ο Αγγλοαμερικάνος επαναστάτης Thomas Paine, εκείνος που καθιέρωσε την χρήση του όρου revolution ιδιαίτερα σε σύνδεση με την αμερικάνικη εξέγερση . Το 1788, εικονογράφησε ένα έργο της Wollstonecraft και δημιούργησε μια πρωτότυπη μέθοδο εικονογράφησης έργων, όπου πάνω σε χάλκινο πίνακα έγραφε το κείμενό του με πένα και πινέλο, κάνοντας χρήση νιτρικού οξέος για να διαβρώσει τα κενά. Τότε, η εικόνα εμφανιζόταν μαζί με το κείμενο σε εικονογραφημένη εκτύπωση. Το 1800, ο Μπλεικ με την γυναίκα του μετακόμισε σε μια αγροικία στο Φελχαμ, στο Σασσεξ διότι είχε αναλάβει την εικονογράφηση ποιημάτων του William Hayley. Με τον καιρό, ο Μπλέικ έχασε οποιοδήποτε ενδιαφέρον για τον χορηγό του αφού κατάλαβε ότι δεν τον ένοιαζε πραγματικά η τέχνη, αλλά περισσότερο το εμπορικό κομμάτι της.

Γκραβούρες και πίνακες
Εδώ, αποτυπώνεται ο Ουριζεν, ο άρχων του υλικού ήλιου, ο οποίος κάποτε κατείχε την αιώνια νιότη και'' ενσάρκωνε την πίστη και την βεβαιότητα''. Όταν χωρίστηκε από τον δίδυμο πανομοιότυπο αδελφό του, Λος, Los, αναγραμματισμός του Sol ή soul-στα λατινικά μεταφράζεται ως ήλιος, δηλαδή ο εσώτερος, πνευματικός ήλιος, το αιώνιο πνεύμα μετατράπηκε σε δύναμη λογικής. Συνεπώς, η λογική αποτέλεσε σατανική δύναμη που διαβάλλει και αποκρύπτει και αναπαριστάται από τον Ουριζεν, τον θεό της λογικής, από το reason- λογική. Η ιστορία ομοιάζει με την ιστορία του Καιν και του Άβελ και περιγράφει την πτώση της ψυχής στην ύλη, τον κόσμο της αναπαραγωγής ή αλλιώς κόσμος της πολλαπλότητας όπως και την διάσπαση των ψυχών. Τα δεσμά γύρω από τα χέρια και τα πόδια αλλά και τα σφραγισμένα μάτια δείχνουν την λήθη που προσφέρει η ύλη στον άνθρωπο. Τα δάκρυα που μόλις διακρίνονται στα μάτια δείχνουν τον πόνο και την θλίψη που προήλθαν όταν χωρίστηκε από τα ουράνια πεδία.-To Βιβλίο του Ουριζεν, 1794



Ίσως η πιο γνωστή και δημοφιλής εικόνα του Μπλεικ. Αποτελεί την κύρια πρόσοψη του έργου του Ευρώπη: η Προφητεία, που αν και περιγράφεται συνήθως ως ο αρχαίος των ημερών, ο Μπλεϊκ δεν τον αποκάλεσε ποτέ μ'αυτό το όνομα. Δεν είναι άλλος από τον Ούριζεν, ο οποίος δημιούργησε και έδωσε μορφή μέσω του γνώμονα, στην φυλακή του ανθρώπου και τον απέκρυψε από την φαντασία. Ο πίνακας σκιαγραφεί την στιγμή της δημιουργίας, όπου τα πεδία χωρίστηκαν, πιθανότατα επηρεασμένος από το έργο του Τζον Μίλτον, Χαμένος Παράδεισος, στο οποίο ο θεός χρησιμοποιεί έναν χρυσό διαβήτη- πυξίδα για να θέσει τα όρια του σύμπαντος. Τα κύρια πρόσωπα της ιστορίας είναι ο Los, που αντιπροσωπεύει την φαντασία ως πηγή λύτρωσης, ο Urizen, που σχετίζεται με την λογική, Λούβαχ, οι αισθήσεις και Θάρμας, τα συναισθήματα''. Κάθε χαρακτήρας συνοδεύεται και από μία εκπόρευση, το θηλυκό παρακλάδι του, παράγοντας αδράνειας που θέλει να κυριαρχήσει στην αντίστοιχη αρσενική επεκτατική δύναμη. Η Ευρώπη παρουσιάζει την αλληλεπίδραση μεταξύ του Λος και της εκπόρευσης του, Ενίθαρμον, παράγοντας συμπόνοιας και ελέους. Η γέννηση του Ορκ, υιού της Ενίθαρμον εξοργίζει τον Ούριζεν που αισθάνεται απειλή και του Λος που ζηλεύει, έτσι ο Όρκ περιορίζεται. Το ποίημα περιγράφει το όνειρο της Ενίθαρμον καθώς αναπαύεται σε κατάσταση ύπνου για 800 χρόνια. Το ποίημα ολοκληρώνεται με τον Λος να καλεί τους γιους του στα όπλα.

Η αναπαράσταση της κλίμακας του Ιακώβ, ως πύλη του Ουρανού και της γης. Σύμφωνα με τον Μπλεικ, η πύλη αυτή δρα ως συνδετικός κρίκος με '' τον κόσμο της φαντασίας, ο οποίος είναι ο κόσμος της αιωνιότητας: είναι το θεϊκό στήθος στο οποίο θα εισέλθουμε μετά τον θάνατο του βλαστικού σώματος. Ο κόσμος της φαντασίας είναι άπειρος και αιώνιος, ενώ ο κόσμος των γενεών και της βλάστησης είναι περιορισμένος και φθαρτός. Εκεί υπάρχουν στον αιώνιο κόσμο οι οριστικές πραγματικότητες κάθε ύπαρξης που βλέπουμε να καθρεπτίζεται στο βλαστικό γυαλί της φύσης''. '' Όραμα της Δευτέρας Παρουσίας''

 

Μετέπειτα ζωή

Το 1804 επέστρεψε στο Λονδίνο και ξεκίνησε την εικονογράφηση και συγγραφή του πιο φιλόδοξου εργου του, Ιερουσαλήμ. Αρχικά, σκέφτηκε να δημιουργήσει την εικονογράφηση στο έργο του Chaucer, Ιστορίες του Καντεμπούρι. Γι' αυτό τον λόγο προσέγγισε τον έμπορο Robert Cromek για να του μιλήσει για αυτή του την ιδέα. Ο Cromek πίστευε ότι ο Μπλεικ ήτανε πολύ εκκεντρικός για να αποδώσει σωστά το έργο και έτσι ανέθεσε το εγχείρημα σ'ένα φίλο και συμφοιτητή του Blake, τον Thomas Stothard. Ο Blake όταν το έμαθε ένιωσε προδομένος και έσπασε το συμβόλαιό του με τον Cromek και έκοψε επαφή με τον Stothard. Αντ'αυτού έστησε μια ανεξάρτητη έκθεση βασιζόμενη στις γκραβούρες που ζωγράφισε εμπνευσμένος από το έργο του Chaucer, στο παλιό κατάστημα του πατέρα του στην οδό Broad, στο Λονδίνο. To 1818, γνώρισε έναν νέο καλλιτέχνη  τον John Linnell, μέλος μιας ομάδας καλλιτεχνών που απέρριπταν την μοντέρνα αισθητική. Το 1826, ο Linell πρότεινε στον Μπλέικ να δημιουργήσει εγχάρακτες εικόνες για την Θεία Κωμωδία του Δάντη. Δυστυχώς, δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει το έργο αυτό διότι πέθανε τον επόμενο χρόνο. Από 102 γκραβούρες, μόνο επτά γκραβούρες επιλέχθηκαν να κοσμήσουν το έργο του Δάντη. O Mπλεϊκ απεβίωσε σε ηλικία 70 ετών, πάμφτωχος, αφού η γυναίκα του δεν είχε τα χρήματα που χρειαζόταν για να τελέσει κηδεία. Ο καλός του φίλος, John Linell, προσφέρθηκε να αποπληρώσει το ποσό.

Δημοφιλή έργα
Από την περίοδο του 1788 μέχρι και το έτος του θανάτου του, ο Blake εικονογράφησε και έγραψε αρκετά ποιήματα. Τα πιο γνωστά έργα του είναι τα εξής,
1788: Όλες οι θρησκείες είναι ένα
1789: Άσματα Αθωότητας
1790–1793: Ο Γάμος του Παραδείσου και της Κόλασης
1793: Οράματα των θυγατέρων της Αλβιώνας
1794: Ευρώπη- Προφητεία, Το πρώτο βιβλίο του Ουριζεν,
1795: Tο βιβλίο του Λος
c.1804–c.1811: Milton- Ποίημα
1804–1820: Ιερουσαλήμ- Η εκδήλωση του Γίγαντα Αλβιώνα
1825-1827 εικονογράφηση της Θείας Κωμωδίας του Δάντηrporeal or Vegetative Eye a

Επιρροή της φιλοσοφίας του στην κοινωνία

Τα έργα του είχαν περιφρονηθεί για σχεδόν 30 χρόνια μετά τον θάνατό του και μόνο όταν ο Alexander Gilchrist ξεκίνησε να συνθέτει την βιογραφία του στο 1860. Η κυκλοφορία της ζωής του William Blake γρήγορα άλλαξε ροζοκά την εικόνα που υπήρχε και συγκεκριμένα από πρόσωπα όπως οι συγγραφείς Dante Gabriel Rossetti και Algernon Charles Swinburne. Στον εικοστό αιώνα, ωστόσο, τα έργα του Μπλεικ εκτιμήθηκαν από ένα ευρύ κοινό και η επιρροή του αυξήθηκε. Ποιητές, συγγραφείς και ακαδημαϊκοί που αναγνώρισαν την αξία του είναι S. Foster Damon, Geoffrey Keynes, Northrop Frye, David V. Erdman. Ποιητές όπως ο William Butler Yeats, εμπνεύστηκε από τον Μπλεικ για να μεταφέρει τις ποιητικές και φιλοσοφικές του ιδέες. Ο σύγχρονος συνθέτης John Tavener έχει μελοποιήσει πολλά ποιήματά του, όπως η Τίγρης και το Αρνιον. Πολλοί ακαδημαϊκοί  όπως η June Singer έχουν υποστηρίξει ότι οι συλλήψεις του Blake πάνω στην ανθρώπινη φύση μοιάζουν με το ύφος του ψυχαναλυτή Carl Jung. Τα ποιήματα και η φιλοσοφία του είχε τεράστια επίδραση σε μια ολόκληρη γενιά ποιητών του 1950 και της αντι- κουλτούρας του 1960, από σημαντικές μορφές όπως ο ποιητής Allen Ginsberg, μουσικός Bob Dylan, Jim Morrison, Van Morrison, Loreena Mckennit αλλά και τον Άγγλο συγγραφέα Aldous Huxley. To μυθιστόρημα του Bill Pullman, τα Σκοτεινά του Στοιχεία ( His Dark Materials) βασίζεται στον κόσμο που αφηγείται στο έργο του, ο Γάμος του Παραδείσου και της Κόλασης.

Ο Γάμος του Παραδείσου και της Κόλασης, 1790

Ξεκίνησε την συγγραφή του έργου το 1790 και ολοκληρώθηκε το 1793, μια περίοδο εξεγέρσεων και πολιτικής σύγκρουσης, λίγο μετά την Γαλλική Επανάσταση. Ο τίτλος αποτελεί ειρωνική αναφορά στο θεολογικό έργο του Swedenborg, Παράδεισος και Κόλαση. Γίνεται κατευθείαν άμεση κριτική στο όνομα του καθώς ο Blake αποφάσισε να εκθέσει μια εκ διαμέτρου αντίθετη εικόνα από τον ηθικά δομημένο σύμπαν του Swedenborg. Στον κόσμο του Blake, o υλικός κόσμος αλλά και ο κόσμος της επιθυμίας συνυπάρχουν και αποτελούν μέρος της θεϊκής τάξης, άρα, ο κόσμος της ύλης είναι το πάντρεμα του Παραδείσου με την Κόλαση. Τα δύο πρώτα εισαγωγικά ποιήματα, Το Επιχείρημα και η Φωνή του Διαβόλου δημιουργούν την αίσθηση ότι η Κόλαση δεν είναι πηγή τιμωρίας αλλά ένα πεδίο καταπιεσμένων συναισθημάτων και επιθυμιών.

Σκοπός του είναι να δημιουργήσει μια αξιομνημόνευτη φαντασία, a memorable fancy, όπως την ονοματίζει, όπου σχολιάζει την προηγούμενη δήλωση και επεξηγεί την κοσμοθεωρία του. Πιστεύει ακράδαντα ότι χωρίς αντίθετικές ενέργειες δεν υπάρχει πρόοδος και ότι οι θρησκείες έχουν διαχωρίσει και διασπάσει την ψυχή και το σώμα. '' Το σώμα και η ψυχή του ανθρώπου περικλείονται μέσα του και δεν διαφέρουν''.
΄΄Εκείνοι που καταπιέζουν την επιθυμία, πράττουν με αυτό τον τρόπο, διότι η δική τους είναι αρκετά αδύναμη να χαλιναγωγηθεί''. Ο Blake πίστευε ότι κάθε άνθρωπος αντικατοπτρίζει την αντιθετική φύση του Θεού και η πρόοδος στην ζωή είναι αδύνατη δίχως την πολικότητα της αντίθετης όψης. Εν συνεχεία, εξερευνά την φύση της λογικής και της ενέργειας, που αντιπροσωπεύονται από τους ΄΄δαίμονες'' και τους αγγέλους. Και οι δύο είναι απαραίτητοι στο σύμπαν. '' Έλξη και Απώθηση, Λογική και Ενέργεια, Αγάπη και Μίσος, είναι αναγκαία στην Ανθρώπινη ύπαρξη. Από αυτά προέρχονται αυτό που οι θρησκευτικοί ονομάζουν Καλό &Κακό. Το καλό η παθητική υπακοή στην λογική. Το κακό είναι ενεργητική προέλευση της Ενεργείας.''

Ο Blake σκιαγραφεί τις αντιθέσεις και τονίζει ότι οι αισθήσεις και τα συναισθήματά μας είναι πράγματι δώρα από τον Θεό. Δηλώνει ότι΄΄ η Ενέργεια είναι η μόνη ζωή και προέρχεται από το σώμα και την λογική. Η ενέργεια είναι αιώνια τέρψη''. Επίσης, συνεχίζει να εκθέτει τις κρυφές μας επιθυμίες. Στον πίνακα Παροιμίες Κόλασης, συγκρίνει την σύνεση με την αδυναμία. '' Η σύνεση είναι μια πλούσια, άσχημη γριά παρθένα που φλερτάρει με την αδυναμία'' Μια γρια παρθένα ενοχλείται από  οτιδήποτε συνδέεται με τις αισθήσεις  Προειδοποιεί ότι τα ανολοκλήρωτα συναισθήματά μας είναι ασθένειες, όπως '' η παθητικότητά μας θρέφει τον λοιμό'' και ότι '' η ντροπή είναι ο μανδύας της περηφάνιας''. Άλλωστε, ενθαρρύνει τον αναγνώστη να είναι πάντα ο εαυτός του, '' ο αετός δεν έχασε ποτέ τόσο πολύ χρόνο από όταν υποτάχθηκε να μάθει από το κοράκι''. Δεχθείτε τα δώρα του Θεού διότι '' ποτέ δεν θα γνωρίσετε τι είναι αρκετό εκτός εάν μάθετε τι είναι περισσότερο από αρκετό''.

Στο ποίημα του ΄΄Μια Αξιομνημόνευτη Φαντασία '', φαντάζεται ότι δειπνεί με τους προφήτες Ισαϊα και Ιεζεκιήλ, όπου ζητά διαβεβαιώσεις εάν πράγματι άκουσαν την φωνή του Θεού. Εκείνοι εξηγούν ότι'' όλοι οι ποιητές θα σε διαβεβαιώσουν για του λόγου το αληθές, και αυτή η πεποίθηση σε άλλες εποχές μετακινούσε βουνά, αλλά οι περισσότεροι είναι ανίκανοι για μια σταθερή πεποίθηση ' . '' Η αλήθεια δεν μπορεί να ειπωθεί με τέτοιον τρόπο ώστε να γίνει πλήρως κατανοητή, δίχως κάποια έννοια πεποίθησης'' και όλα όσα πιστεύουμε κατέχουν μια εικόνα της αλήθειας''. Όπως υποστηρίζουν και οι προφήτες μόνο ''Αν οι πύλες της αντίληψης καθαρθούν καθετί θα εμφανιστεί στον άνθρωπο όπως είναι πραγματικά, άπειρο. Διότι ο άνθρωπος έχει αποκλείσει τον εαυτό του, μέχρι την στιγμή που θα κατανοήσει καθετί μέσα από μικρές ρωγμές στο σπήλαιο του''.

Το τελευταίο ποίημα ονομάζεται '' Άσμα ελευθερίας'' αρχίζει με την εξής πρόταση '' Το Αιώνιο Θηλυκό στενάζει! Ακούστηκε σε όλη την γη. Στα τρεμάμενα χέρια της πήρε τον νεογέννητο φόβο που ούρλιαζε...με κεραυνό και φλόγα- ο υιος του πυρός οδηγώντας τις έναστρες δυνάμεις του μέσω της ερήμου  διακηρύσσει τις δέκα εντολές του.. το βασίλειο δεν υπάρχει πια! Και τώρα ο λέων και ο λύκος θα πάψουν να υπάρχουν...διότι οτιδήποτε έμβιο είναι ιερό''. Πιθανότατα, ο Blake αναφέρεται στην εξωτερίκευση του ιερού θηλυκού αλλά και του ιερού γάμου της με τον υιό του πυρός.

Ο Γάμος του Παραδείσου και της Κόλασης είναι από τα δημοφιλή έργα του. Το όραμα ενός σταθερού ''Παραδείσου'' και μιας ενεργούμενης ''Κόλασης'' γοήτευσε θεολόγους ,συγγραφείς και ψυχαναλυτές. Ο Aldous Huxley εμπνεύστηκε από το παραπάνω έργο για να ονομάσει ισως το πιο γνωστό από τα συγγράμματά του, ''Οι πύλες της Κατανόησης'', ειδωμένο από ένα άκρως διαφορετικό υπόβαθρο, αναφερόμενος στην επίδραση της μεσκαλίνης, ναρκωτική ουσία που παρήγαγε οράματα αλλά πλέον και ο ίδιος έχει απορρίψει διότι όπως παραδέχτηκε μετά από καιρό '' ήτανε πειρασμοί, πειρασμοί απόδρασης από την πραγματικότητα σε μια ψευδή νιρβάνα κάλλους και γνώσης''.